Globalna ekonomska kriza sve više liči na dobro režiranu sapunicu sa neočekivanim obrtima. Mjesecima su sve oči bile uprte u Grčku koja različitim manevrima – od obećanja finansijske discipline i povratka na drahmu preko najava referenduma i smjene vlade – pokušava dobiti na vremenu i tako odgoditi neoizbježan bankrot.
Unazad nekoliko dana sve više se osluškuje ekonomsko bilo Italije čiji bi krah mogao definitivno označiti tačku nakon koje nema povratka za evrozonu. Berze su u ponedjeljak naglo skočile nakon navodne najave da će Berluskoni odstupiti sa premijerske pozicije i isto tako brzo potonule nakon objave da je to bila samo neprovjerena glasina. Utorak je donio izglasavanje nepovjerenja Berluskoniju, ali se stari lisac ne želi predate bez borbe, makar posljedice bile pogubne za Italiju.
Dok se u medijima informacije o raspletu ekonomske krize izmijenjaju iz sata u sat, racionalni dio svijeta postavlja pitanje: kuda sve to vodi Evropu i evrozonu?
Jedan od rijetkih ekonomista koji je na vrijeme predvidio krize na tržištu nekretnina i ekonomsku recesiju, Nurijel Rubini, možda ponovo nudi pravi odgovor. Naime, ovaj američki ekonomista je prije nekoliko dana izjavio da je evrozona pred značajnim rizikom od raspadanja, što bi, ukoliko do toga dođe, i ostatak svijeta gurnulo ‘pod led’. Prije nekoliko sedmica je takođe ustvrdio da će budućnost razvijenih zemalja uključujući i Kinu u narednih 12 mjeseci obilježiti recesija i pad ekonomske aktivnosti umjesto prijeko potrebnog oporavka.
U svom najnovijem članku “Četiri opcije za razrješenje neravnoteža stoka i toka: Rastući rizik od haotičnog raspada”, Rubini razmatra posljednji paket pomoći Evropske unije koji se fokusira na neke, ali ne i sve nejednakosti stoka (visoki i potencijalno neodrživi nivoi duga u javnom i privatnom sektoru) između jezgra i periferije EU. Pomenuti paket pomoći ne tretira ozbiljnu neravnotežu toka (nedovoljan rast i konkurentnost te u ovom trenutku veliki deficit tekućeg bilansa i fiskalni deficit u zemljama periferije) te stoga neće riješiti suštinske probleme Evropske monetarne unije.
Suštinski problem ovog paketa je u tome što oporavak privrede i konkurentnosti ne tretira kao ključ uspjeha jer upravo oni omogućavaju održivost stoka i smanjuju neravnoteže toka kapitala (kao što su sadašnji fiskalni deficit i deficit tekućeg bilansa). Zapravo, prijedlozi u paketu dodatno povećavaju rizik od dublje i dugotrajnije recesije. Zato je finansijski inžinjering osuđen na propast, što su tržišta prepoznala vrlo brzo nakon objavljivanja plana.
Opcije
Na osnovu ovoga Rubinijev tim ekonomista predviđa četiri moguće političke opcije za evrozonu:
Opcija 1. Uspostavljanje ekonomskog rasta i konkurentnosti što bi omogućilo opstanak monetarne unije za većinu članica EU,
Opcija 2. Deflatorno/depresiono prilagođavanje zajedno sa bolnim strukturnim reformama što bi za neke zemlje EU bilo socijalno neodrživo jer bi povratak na nivo ekonomske aktivnosti prije krize došao prekasno,
Opcija 3. Centar EU stalno subvencioniše periferiju EU, kako putem smanjenja duga i jednostranih novčanih doznaka koje čak mogu poprimiti oblik unije ukoliko se pokaže da je periferija zarobljena u stanju permanentne stagnacije i nedovoljne konkurentnosti,
Opcija 4. Zemlje evrozone uviđaju da je restruktuisanje/smanjenje duga neodrživo te se vraćaju svojim nacionalnim valutama.
Ove četiri opcije ukazuju na tri moguća scenarija po kojima će se razvijati situacija. U prvom scenariju sve se odvija po planu, Italija i Španija ponovo ostvaruju ekonomski rast i u stanju su da samostalno pozajmljuju bez službene pomoći (vjerovatnoća da se ovaj scenario ostvari iznosi 40%). Ovaj scenario je, prema Rubinijevom timu, moguć samo ukoliko se veoma brzo sprovede opcija 1 (makro politika reflacije u evrozoni). Međutim, Njemačka i Evropska centralna banka kao jezgro evrozone žele da prvi scenario ostvare sprovođenjem opcije 2 (deflacija, rigorozne mjere štednje i reforme), što će samo uticati na produbljivanje recesije u narednim godinama i vratiti se kao bumerang na ova drakonska prilagođavanja.
Scenario 2 (Španija i Italija pokušavaju da oporave privredu/konkurentnost i ne uspijevaju; vjerovatnoća 50%) je moguć ako se insistira na recesionoj i deflatornoj opciji 2. Nevolja je u tome što bi insistiranje na opciji 2 dovelo do scenarija 3 koji bi doveo do potpunog i haotičnog kraha Grčke prije nego što Italija i Španija uopšte dobiju šansu da riješe svoje problem nedovoljne likvidnosti, solventnosti i ekonomskog rasta (10% vjerovatnoća). Scenario 3 je analogan opciji 4 (restruktuisanje i smanjenje široko rasprostranjenog duga i konačno raspad evrozone), pri čemu se opcija 4 pojavljuje isto tako kao konačni rezultat ukoliko opcija 2 propadne a da se pritom ne pokuša sa opcijom 1 (makro reflacija), pri čemu se odustane od opcije 3 (permanentno subvencionisanje periferije) zbog neizvodljivosti u političkom smislu. U takvoj situaciji smanjenje dugova i izlaz iz evrozone postaje vjerovatna opcija za zemlje periferije, što znači i raspad evrozone.
Stoga će u ovakvim okolnostima zemlje periferije gurati opcije 1 i 3 kako bi izbjegle opciju 4. Istovremeno, ukoliko Njemačka (zemlje jezgra EU i Evropska centralna banka) budu insistirale na opciji 2, obistiniće se scenario 2 ili 3 umjesto scenarija 1 što će na kraju dovesti do opcije 4, tj. smanjenje dugova, izlaska iz monetarne unije i njenog raspada.
Rubinijev tim smatra da će – ukoliko se ne odustane od opcije 2 u korist opcije 1 – I to veoma brzo – doći do stvaranja začaranog i sve dubljeg ponora recesije u zemljama periferije i jezgra praćenog haotičnim raspadom koji će se postepeno dešavati smanjivanjem javnog i privatnog duga što će podstaći veći broj zemalja da napuste evro.
Od šest zemalja evrozone koje su trenutno u nevoljama (Grčka, Portugal, Irska, Kipar, Španija i Italija) dio njih će proći kroz restruktuisanje i smanjenje svog privatnog i javnog duga kako bi riješili sadašnji problem tržišne neravnoteže. S druge strane je moguće da će neke od ovih zemalja odlučiti da istupe iz evrozone kako bi riješile svoje finansijske probleme.
Dosadašnja kriza je pokazala da će rješenje, kakvo god da bude, biti izuzetno bolno za cjelokupnu evrozonu pa tako i za zemlje kao što su BiH koje u velikoj mjeri zavise od finansijskih tokova sa zapada. S druge strane, kriza je na površinu izbacila razočaravajuću spoznaju da današnja generacija političara nije sposobna da ponudi adekvatna rješenja što Evropu može koštati više nego što je u stanju da platim novcem. U toj fazi niko ne može garantuje da ljudi neće postati instrument naplate.
Za CAPITAL pripremio: Siniša Marčić
Komentariši