LONDON, Ujedinjeno kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske, kako glasi puni naziv ostrvske zemlje koju čine Engleska, Vels, Škotska i Sjeverna Irska, parlamentarna je monarhija i šesta svjetska ekonomska sila.
Ima 61 milion stanovnika i površinu od oko 245.000 kvadratnih kilometara.
Poslijeratni razvoj
Iako Velika Britanija nije ni blizu prošla kroz tolika razaranja kao ostatak Evrope tokom Drugog svjetskog rata, ta zemlja je prošla kroz velike promjene koje su trajno odredile njenu budućnost u periodu nakon rata.
Kao prvo, ostala je bez svog ogromnog kolonijanog carstva, a status svjetske velesile prepustila je SAD i SSSR, koji je tokom Drugog svjetskog rata iz zaostale poljoprivredne zemlje prerastao u respektabilnu vojnu silu.
Osim toga, britansko društvo suočilo se i sa temeljnim socijalnim reformama. Britanski vojnici, koji su se vraćali sa fronta, za razliku od perioda nakon Prvog svjetskog rata, više nisu bili neobrazovana masa. Oni su željeli sve vojničke privilegije koje pripadaju veteranima i bolji status za svoje porodice.
To je pritisnulo vlasti da traže načine da zadovolje te zahtjeve kroz koncept “države blagostanja”. Taj zadatak nije mogao ispuniti Vinston Čerčil, legendarni premijer iz ratnog vremena, i njegova konzervativna vlada, pa je na njihovo mjesto došla lijevo orijentisana Radnička partija.
Uvedeno je obavezno zdravstveno osiguranje, znatno je poboljšan socijalni status i život je za “donju klasu” postao znatno podnošljiviji i bolji. Jedan ugledni britanski magazin pisao je da “Britanci nikad u svojoj istoriji nisu bili nahranjeniji, obučeniji, čistiji i topliji” nego u tom periodu.
Da bi platila za velike socijalne izdatke, a da istovremeno ne natjera državu u bankrot, britanska vlada je započela velike projekte nacionalizacije. Država je preuzela vlasništvo nad svim većim firmama i postrojenjima poput pošta, željeznica, elektrokompanija i banaka. Čak 20 odsto čitave domaće privrede našlo se u rukama države.
Uz to, krajem četrdesetih godina ogromnu finansijsku pomoć donose SAD kroz Maršalov plan. Laburistička vlada provela je i mnogo projekata izgradnje velikih objekata, poput hidroenergetskih postrojenja, što se u kasnijim godinama pokazalo kao velika prednost.
Ipak, laburisti nisu mnogo ulagali u privatni sektor, pa otuda i nije čudno da je Britanija i dalje kaskala u odnosu na druge zemlje, a posebno u odnosu na Japan i Njemačku u tom segmentu. Britanija bi krajem šezdesetih sigurno upala u teškoće da nisu otkriveni veliki izvori nafte u Sjevernom moru, što je značajno popravilo britanski spoljnotrgovinski bilans, posebno sedamdesetih godina, kada je nastupila prva velika naftna kriza. Godine 1979. prvi put je britanski izvoz nafte premašio uvoz.
Terorističke aktivnosti
Iako dosta uspješna u postratnom oporavku, sa relativno brzim ekonomskim rastom, Britanija nije ostala pošteđena terorističkih aktivnosti. Zbog spora u vezi sa budućnosti Sjeverne Irske, komada irskog poluostrva pod suverenitetom Velike Britanije, Irska Republikanska Garda (IRA) izvršila je veliki broj terorističkih aktivnosti na britanskoj teritoriji.
Britanija je nad Sjevernom Irskom uvela direktnu upravu u pokušaju da kroz smirivanje napetosti između irskih protestanata i katolika smanji i pritisak terorističkih aktivnosti. Međutim, ti napori ostali su bez uspjeha. Na protestnom mitingu u Londonderiju 1972. godine britanska vojska otvorila je vatru na protestante, a taj incident dobio je naziv Krvava nedjelja. Napadi IRA na britanskoj teritoriji su se poslije ovoga samo intenzivirali, a ubijen je čak i jedan poslanik Konzervativne partije u britanskom parlamentu.
Bombaški napadi su toliko eskalirali da su britanski mediji 1974. godine polupanično na naslovnicama dnevnih novina proglašavali opsadno stanje.
Napadi su nastavljani iako je bilo više pokušaja, posebno osamdesetih godina, da se pregovorima dođe do miroljubivog rješenja. Tek 1998. godine došlo se do shvatanja da se nešto mora promijeniti, pa su se obje strane saglasile da proglase primirje.
Era Margaret Tačer
U isto vrijeme nastavljeni su sindikalni nemiri, izazvani time da država više nije imala novca da finansira sve privilegije radničkoj klasi uvedene nakon završetka Drugog svjetskog rata.
Jedan od najvećih je bio štrajk lučkih radnika krajem sedamdesetih godina, koji je doveo do potpune morske blokade zemlje sa stotinama brodova, koji nisu mogli prevoziti dobra. Laburistička vlada prvi put gubi izbore i na njeno mjesto se ponovo vraćaju konzervativci, na čelu sa Margaret Tačer, koju su posprdno nazivali – kćerka malog trgovca. Niko joj nije davao veliku šansu da će se uspjeti nametnuti kao lider. Međutim, zbog čvrste i nepokolebljive odlučnosti da sprovede svoj program u potpunosti, uskoro je dobila naziv Čelična Lejdi. Osnove njenog programa bile su čvrsta monetarna politika, rezanje troškova u javnom sektoru, posebno u zdravstvu, privatizacija, a umjesto direktnih dotacija u privredu zagovarala je koncept “samopomoći”.
Zbog ovih nepopularnih mjera njena vlada naglo je gubila na popularnosti. Međutim, rat za Foklandska ostrva sa Argentinom pružio joj je šansu da se pokaže i kao odlučni vojni strateg. To je bila prilika koju nije željela propustiti, pa je slanjem vojske i odlučnom pobjedom opremljenijih i obučenijih britanskih specijalnih snaga vratila dobar dio izgubljenog ugleda u narodu. Dio recepta za politički uspjeh Tačerove bio je i koncept “zavadi pa vladaj”. Uspjela je “pomoći” u razbijanju laburističke partije, čija se jedna frakcija odvojila i formirala Socijaldemokratsku stranku. Zahvaljujući tome i dobijenom ratu, Tačerova se izborila i za drugi mandat u kojem se još jače i odlučnije zalagala za razbijanje države blagostanja, rezanje troškova u javnom sektoru, čvrstu monetarnu politku i privatizaciju državnih preduzeća. Tokom njenog drugog mandata privatizovani su “Britiš gas”, “Britiš telekom”, “Vater autoritis”, “Britiš ervejz”, kao i kompletan elektroenergetski sektor. Snažni razvoj dioničarstva doveo je do stvaranja nove klase dioničara, koji su uzeli dobar dio političke moći i uticaja u zemlji. Sve je to dovelo i do stvaranja uslova za veliki ekonomski bum tokom devedesetih godina, kada se Velika Britanija iz industrijske zemlje potpuno transformisala u finansijsku silu i ekonomiju sa snažnim uticajem uslužnog sektora.
Velika Britanija i EU
Odnos Velike Britanije prema EU od samog osnivanja evropske zajednice bio je ambivalentan. Britanci nikad nisu željeli snažno prisustvo Britanije u evropskoj zajednici, ako su uopšte željeli bilo kakav angažman.
Ipak, od samog početka je u Britaniji prevladavao razuman stav da je toj zemlji neophodno čvrsto povezivanje sa ostatkom Evrope zbog ogromnog ekonomskog potencijala i tržišta za britansku robu.
Zbog jake odbojnosti Britanaca prema političkom vezivanju sa ostatkom Evrope, Velika Britanija nije bila među zemljama osnivačima Evropske ekonomske zajednice. Međutim, kada je shvaćeno koliko Britanija svojim nečlanstvom u ovoj zajednici gubi, mišljenje javnog mnijenja se promijenjilo, pa je Britanija podnijela zahtjev za članstvo 1960. godine. Ali, ovog puta se tome usprotivila Francuska, na čelu sa generalom Šarlom de Golom, pa je britansko članstvo moralo sačekati do njegove smrti. Britanija je postala članica tek 1972. godine.
Početkom devedesetih godina, kada počinje i jače integrisanje Evrope, u Britaniji je ponovo pokrenuta debata o tome treba li se Britanija jače integrisati u Evropu ili ne. Mnogi konzervativci su otvoreno bili protiv Evrope. Sve se na kraju završilo tako da je Britanija postala članica EU, koja je osnovana 1993. godine, ali je u pojedinim oblastima, poput monetarne politike, odlučila da zadrži punu suverenost.
Uprkos stalnoj prisutnosti evroskepticizma u zemlji, Britanija je do sada uvijek bila konstruktivan i respektabilan član EU. Nezavisne novine
Komentariši