– Najbogatiji su najveći utajivači poreza
– Siva ekonomija se uglavnom obavlja pod plaštom legalno osnovane firme
– Najveće utaje poreza ostvaruju se usljed neprijavljivanja radnika i PDV-a
– Najveći protivnik suzbijanja sive ekonomije kriminalizovani dio birokratije
BANJALUKA, SARAJEVO – Godišnji promet robe i usluga van legalnih tokova u BiH premašuje deset milijardi maraka što budžetske prihode uskraćuje za četiri milijarde KM. 
Ekonomski analitičar iz Beograda Dragan Radović, koji se godinama bavi problemom sive ekonomije u Srbiji, u analizi koju je uradio za poslovni portal CAPITAL.ba, navodi da je najveći neprijatelj budžetskom deficitu u državama bivše Jugoslavije upravo siva ekonomija zbog čega sve Vlade najavljuju pojačanu borbu protiv ovog uništivača privrede.
On navodi da se najčešće kao osnovni uzroci neleganog rada identifikuju previsoka poreska opterećenja i građani koji obavljaju neku djelatnost bez ikakve registracije, ali da je to daleko od istine.
„Posle dvadeset godina istraživanja i praćenja privrednih aktivnosti shvatio sam da je perfidno plasirana zabluda, laž, da je siva ekonomija posledica previsokih poreskih opterećenja i borbe za preživljavanje. Godišnji promet robe i usluga van legalnih tokova u Srbiji prelazi deset milijardi evra, utaje raznih poreza premašile su četiri milijarde evra. Nivo sive ekonomije u BiH je sličan srpskom, procena je da promet van legalnih tokova premašuje pet milijardi evra što budžetske prihode uskraćuje za dvije milijarde evra. Visina utajenih poreskih prihoda nedvosmisleno zaključuje da te utaje ne vrše siromašni građani koji se bore za golo preživaljavanje“, navodi Radović
Kaže da se siva ekonomija u najvećoj mjeri obavlja pod plaštom legalno osnovane firme: osnujete firmu, obavljate prijavljenu djelatnost, prodajete robu i usluge bez izdavanja računa (na crno), angažujete radnike, bez prijave, i niko vas ne kontroliše.
Ističe da je Poreska uprava je najveći krivac za utaje poreza u svakoj državi Balkana te da je svaka reforma poreskih propisa, bez reforme poreske službe osuđena je na propast.
Najbogatiji – najveći poreski utajivači
Dodaje da samo privrednici koji rade 100 odsto legalno opstaju, od procenta visine rada na crno zavisi i brzina približavanja bankrotu – što se više radi na crno, brže će stići i bankrot.
„Sa namerom je plasirana laž da siva ekonomija omogućava mnogima da prežive, da je najveća na uličnim i pijačnim kartonskim tezgama – istina je sledeća: najbogatiji su najveći poreski utajivači, najbogatiji najviše
rade na crno, oni koji najmanje plaćaju uvek najviše primedbi imaju na visinu poreskih opterećenja“, ističe Radović.
Naglašava da se u sivu zonu ne bježi zbog velikih poreskih stopa, već zbog nedostatka kontrole i želje za brzim bogaćenjem. Ističe da je previsoka samo stopa opterećenja zarada.
„Najveće utaje poreza ostvaruju se usled neprijavljivanja radnika na legalan rad, privrednici često imaju opravdane primedbe jer su stope opterećenja zarada previsoke u svim zemljama na Balkanu. PDV je na drugom mestu po visini utaje, akcize na trećem mestu, porez da dobit na četvrtom“, navodi se u analizi.
Kaže da su poreske utaje prisutne u svim oblastima, a da je najveći izvor robe na crno carinska služba.
„Poreske utaje se vrše u svim oblastima i sa svim robama: ugostiteljstvo i turizam (do 70%), građevinarstvo (50%), kladionice i kockarnice (do 80%), autobuski prevoz putnika (50%), komunalno-grobarske usluge (80%), žestoka alkoholna pića (do 80%), kafa (trećina), pivo (trećina). Najveći izvor robe na crno je carinska služba koja omogućava zaštićenim biznismenima šverc robe bez plaćenog PDV-a (kineska roba, roba široke potrošnje iz drugih EU zemalja)“, ističe Radović.
Najveći protivnik suzbijanja sive ekonomije kriminalizovani dio birokratije
Prema Radovićevim riječima siva ekonomija je najveće zlo zato što se u neregistrovanom prometu stvara gotovina koja se najviše iznosi van zemlje: pranjem (Panamski papiri) ili se koristi za nekontrolisani uvoz koji u potpunosti ubija domaću proizvodnju, kao i za omogućavanje lagodnog života biznismenima koji na taj način posluju.
Najveći protivnik suzbijanja sive ekonomije, kako navodi, je kriminalizovani dio birokratije, jer njima ne odgovara uvođenje reda i rada u legalnim tokovima, zato što se novac iz sive zone uvijek koristi za korupciju.
„Da bi se suzbila siva ekonomija na prvom mestu bi se morao zaustaviti šverc robe na granici i pranjem iznošenje novca iz zemlje. Ovim potezom u BiH stvorio bi se nedostatak robe vrijednosti do dvije milijarde evra, likvidni novac bi ostao u zemlji, nedostatak robe bi omogućio proizvođačima pokretanje proizvodnje kako bi nadomjestili manjak robe na tržištu. Pokretanje proizvodnje povećava tražnju za radnicima, povećana tražnja automatski povećava i isplaćene zarade“, navodi on.
Dodaje da je sljedeći korak prevođenje radnika sa rada na crno u legalan rad, i da je to mjera koja se može ostvariti smanjenjem opterećenja zarada za trećinu.
„Ova mera ne bi stvorila rupu u budžetu, naprotiv, značajno bi povećala prihode u penzijskom i zdravstvenom fondu“, ističe Radović.
Naglašava da se sistem rada poreske službe mora promijeniti, jer je nedostatak kontrole i straha od represivnih mera države glavni razlog sive ekonomije.
Navodi da je Makedonija značajno snizila sve poreske stope, a da je sistem rada poreske službe ostao isti, zbog čega još uvek nema značajnijih rezultata u smanjenju sive ekonomije.
Tri četvrtine ukupnih aktivnosti u svijetu u sivoj zoni
Radović kaže da se u različitim državama svijeta na sivu ekonomiju gleda potpuno drugačije.
Navodi da je u SAD-u poslovanje van legalnih tokova teško krivično djelo za koje su propisane višegodišnje kazne zatvora. Zapadna Evropa, najrazvijenije zemlje kao što su Velika Britanija, Švajcarksa, Austrija, Holandija, nordijske zemlje imaju slično gledište kao i SAD, ali su kazne su umjerenije.
Najniža siva ekonomija je u najrazvijenijim zemljama svijeta, kreće se do deset procenata. Prosječna stopa u Evorpi je 12% do 15%, a krivci što stopa nije ispod 10% su Italija, Španija i Grčka u kojima je oko 30%.
U zemljama trećeg svijeta stopa rada van legalnih tokova kreće se od 60% do 90%.
„Tri četvrtine ukupnih aktivnosti u svetu, prema proceni stručnjaka, je u sivoj zoni“, ističe Radović u analizi.
CAPITAL
Komentariši