Klimatski i finansijski potresi drmali svijet ekonomije

BANJALUKA,  Svjetsku ekonomiju 2007. godine “drmali” su ne samo klimatski, već i finansijsko-berzanski potresi izazvani, dijelom stalnim rastom cijena nafte i hrane i padom dolara, ali, prije svega, krizom na američkom tržištu hipotekarnih kredita.
  Hipotekarna kriza se lančano prelila i na “stari kontinent”,  urušavajući postojeću, pokazalo se, prilično klimavu finansijsku kulu od karata, građenu u mnogim slučajevima na sumnjivim ulaganjima pojedinih, čak vodećih evropskih banaka i investicionih fondova, u rizične pod prvoklasne američke hipoteke.
  Te hartije, ukoliko se ne desi nešto nepredviđeno, mogu da donesu dobru zaradu, na šta su i računali bankari u stalnoj potrazi za što većim izvorima prihoda.
  Desilo se, međutim, upravo suprotno, jer su svi oni željni brze i lake zarade previdjeli mogućnost da mnogi američki građani, koji u normalnim okolnostima nikada ne bi ni mogli da dobiju uobičajeni  hipotekarni kredit, čak ni ovaj jeftini ne mogu da vrate.
  Usljedila je lančana reakcija, koja je kulminirala krajem juna padom na berzama širom svijeta vrijednosti akcija banaka i kompanija koje su ulagale u rizične hartije, a najveća “evropska žrtva” hipotekarne krize u SAD bio je švajcarski bankarski gigant UBS, koji je morao da otpiše gotovo 14 milijardi dolara nenaplativih potraživanja.
  Da bi ublažile situaciju i spriječile potpuni krah finansijskog tržišta, centralne banke s obe strane Atlantika počele su ljetos da “upumpavaju” milijarde i milijarde dolara i evra.
  Procjenjuje se da su banke i finansijske institucije u svijetu u 2007. pretrpjele gubitke veće od 100 milijardi dolara, a da će na poslovima sa rizičnim hipotekarnim hartijama izgubiti možda još i oko 300 milijardi dolara tokom 2008. godine.
  Ove procjene ekonomskih eksperata bile su dovoljan signal investitorima da pojačaju prodaju evra u korist dolara, tako da je evropska valuta potkraj decembra skliznula na manje od 1,44 dolara, za razliku od prethodnog mjeseca, kada je svakodnevno njena vrijednost rasla da bi 23. novembra dostigla rekordnih 1,4966 dolara.
  Panevropski indeks akcija FTSEurofirst 300 je 27. decembra iskazivao porast od 0,4 odsto, tako da je trenutno tek 2,1 procenat iznad nivoa s početka godine, dok je u isto vrijeme lani bio porastao za čak 16 procenata. Analitičari zaključuju da će 2007. po rastu ovog indeksa biti najgora od 2002. naovamo.
  Indeks akcija banaka istovremeno iskazuje pad od 16 odsto u odnosu na početak godine, dok indeks akcija rudarskih korporacija bilježi porast od čitavih 30 odsto, tako da je to sektor sa najboljim učinkom na evropskom tržištu u ovoj godini.
  Iako posljedice hipotekarne krize još ni izdaleka nisu sagledane, niti  dokle će doseći, već su doprinjele usporavanju privrednog rasta u SAD i Evropi.
  Prema prognozama Međunarodnog monetarnog fonda, svjetska ekonomija će u ovoj godini porasti za 5,2 procenta, a u 2008. će se smanjiti na 4,8 odsto, pri čemu je Fond pogoršao svoju raniju prognozu da će dogodine globalni privredni rast dostići 5,2 odsto.
  Prema nekim najsvježijim izjavama glavnih bivših i sadašnjih ekonomista MMF-a, i te revidirane prognoze će, najverovatnije, ponovo morati da budu korigovane.
  Evropske zemlje dogodine očekuju i usporeniji rast zbog sve tromije privredne ekspanzije u SAD, jakog evra i rekordno visokih cijena nafte i drugih energetskih sirovina.
  Ugledna američka kompanija “Morgan stenli” predviđa da će se privreda SAD iduće godine suočiti sa “blagom recesijom”, istovremeno, snižavajući procjenu privrednog rasta u 13 članica EU  koje koriste evro,  na 1,2 sa prethodnih 1,6 odsto.
  I eksperti MMF upozoravaju da će slabiji izgledi rasta u razvijenom svijetu smanjiti i ekonomsku ekspanziju u brzo rastućim privredama, kao što su kineska i japanska, pošto američka privreda, koja obuhvata oko petine svjetske ekonomije, ima veoma veliki uticaj na globalna ekonomska kretanja, a posebno na izvozno vrlo zavisne privrede.
  Američka uprava federalnih rezervi (Fed) je, doduše, od septembra tri puta snižavala baznu kamatu, za ukupno jedan odsto, na 4,25 procenata, a takođe zajednički intervenisala, sa ostalim najvećim centralnim banakama, ogromnim dolarskim sumama na kreditnom tržištu, radi izbjegavanja nelikvidnosti i  recesivnih tendencija u globalnoj privredi.
  Sve dosadašnje akcije usmjerene na labavljenje kamata i “upumpavanje” svježeg novca na tržište su ipak bile ogranične zbog opasnosti da ne izazovu pretjerane inflatorne pristiske, a bivši, višedecenijski šef Fed-a Alan Grinspen, nagovjestio je i prve pojavne znake stagflacije u privredi SAD.
  U odnosu na 2006. koja je važila za godinu integracija i još većeg jaza bogatih i siromašnih, nije se ništa bitnije promjenilo, sem što je vrijednost fuzija i akvizicija preduzeća u drugom polugodištu 2007. pala za četvrtinu u odnosu na isti period prethodne godine, prije svega, zbog nedostupnosti kredita za privatne investicione grupacije.
  Uprkos tom padu za čak 26 procenata u drugom polugođu, što je najniža vrijednost spajanja i preuzimanja firmi u svijetu od novembra 2005, kompanijske fuzije i akvizicije tokom cijele ove godine dostigle su 4,74 biliona dolara u odnosu na 3,91 biliona dolara u 2006, objavila je ugledna londonska savjetodavna firma “Dajelodžik” (Dealogic).
  Ova godina ostaće upamćena i po izuzetnoj pažnji koju je svijet konačno počeo da obraća na klimatske promjene, pritisnut najtoplijom godinom na kopnu, zaključno sa oktobrom, posebno na sjevernoj hemisferi, a trećoj po visini prosječne temperature ako se računaju i okeani, od kada se ta mjerenja obavljaju.
  Alarmantna su i saznanja do kojih su došli naučnici širom svijeta,  upozoravajući da je globalno zagrijavanje već ugrozilo većinu biljnih i životinjskih vrsta.
  Eksperti Ujedinjenih nacija čak predviđaju da bi 30 odsto tih vrsta moglo da nestane ukoliko bi se temperatura povećala za prosječno 2,5 stepeni Celzijusa, a čak do 70 odsto vrsta ako bi otoplilo za 3,5 stepeni.
  Međuvladin panel UN  je u svojim studijama upozorio da je svetu ostalo svega osam godina da počne da smanjuje emisiju gasova koji proizvode efekat staklene bašte, ili će biti suočen s katastrofalnim posljedicama koje će doneti zagrevanje planate za više od dva stepena Celzijusa.
  Da bi se to na neki način predupredilo, ove godine je sačinjeno mnoštvo stručnih studija i održano više skupova na svetskom nivou posvećenih klimatskim promenama.
  Među njima je nedavni i najgrandioznije zamišljen, na lepom indonežanskom ostrvu Bali, doneo ipak više polemike o tome da li je njegovo održavanje tokom 11 decembarskih dana, životnoj sredini doneo više štete nego koristi.
  Jer, učešće gotovo 10.000 državnih funkcionera i ekoloških aktivista na 11-dnevnom samitu na Baliju, izazvao je, kako su procjenile UN, toliko zagađenje atmosfere koliko i više od 20.000 automobila u jednoj godini, pošto je svaki od delegata, da bi doputovao na ovo ostrvo udaljeno 950 kilometara od Džakarte, svojim prevoznim sredstvom “stvorio” u proseku 4,07 metričkih tona ugljendioksida.
  Da su uočene i druge nelogičnosti potvrđuje i međunarodna mreža nevladinih organizacija koja je ovog meseca upozorila banke u svetu da, takođe, doprinose globalnom zagrevanju time što finansiraju kompanije koje se bave eksploatacijom nafte, gasa i uglja, izgradnjom novih elektrana na ugalj i podržavaju i druge projekte u energetskom sektoru sa visokom emisijom ugljendioksida.
  Na žalost, i veće okretanje biogorivu i drugim alternativnim izvorima energije, takođe je počelo da se pretvara u svoju suprotnost u vidu sve skuplje hrane.
  Poskupjele su mnoge osnovne žitarice i uljarice, od kojih se više njih koristi u industriji biogoriva, sve interesantnijoj zbog stalnog rasta cijena nafte, kojoj se uskoro predviđa i “let” iznad magičnih 100 dolara po barelu (159 litara). Rekordnu vrijednost od 99,29 dolara po barelu, nafta je u 2007. dostigla 21. novembra.
  Cijena pšenice u drugoj polovini decembra prvi put na produktinim berzama preskočila je granicu od 10 dolara za bušel (27,2 kilograma), podstičući jačanje cijena ostalih žitarica i uljarica i rast inflacije. Na rekordnu vrijednost je “skočila” i cijena pirinča, dok je soja sada najskuplja za 34 godine, a kukuruz za devet meseci.
  Na povećanje cena prehrambenih proizvoda uticalo je mnoštvo činilaca, od onih “nebeskih”, kao što su suše i poplave koje se povezuju s klimatskim promenama, zatim rast cijena nafte koji dovodi do povećanja tražnje biogoriva, ali i promena načina ishrane u zemljama u usponu, kakva je, recimo, Kina.
  Podsticanje korišćenja obnovljivih izvora energije, kakvo je biogorivo, dovelo je do udvostručenja cijena kukuruza tokom poslednje dve godine, kako u SAD, tako i u drugim delovima sveta, što je, pak, izazvalo lančanu reakciju i podiglo cijene drugih usjeva.
  Poljoprivrednici širom svijeta, na primer, izdvajaju sve veće površine za uzgajanje kukuruza nauštrb drugih usjeva ili se preorijentišu s proizvodnje mlijeka, što se naročito zapaža u Evropi, na proizvodnju useva za industriju biogoriva, kao, na primjer, uljane repice čija je cijena, takođe, znatno povećana.
  Neželjeni efekti ekspanzije proizvodnje biogoriva kao vida borbe protiv klimatskih promjena postaju, međutim, sve očigledniji. Proizvodnja etanola iz kukuruza ne štedi odviše energiju, s obzirom da se za izradu i transport etanola potroši bezmalo ista količina nafte koja bi se upotrebila za dobijanje odgovarajuće količine benzina.
  Etanol, takođe, ne smanjuje u većoj mjeri emisije ugljenika, glavnog krivca za globalno zagrevanje, ali, sa druge strane, podiže cijene kukuruza.
  Tako se, do daljeg, ponovo zavrtio “začarani krug” uzročno-posljedičnih veza na planeti na kojoj živimo.