Ponovo pročitati pravila

FRANKFURT, Globalni kapitalizam bio je “nemarno vođen” i vrijeme je da tvorci ekonomske politike “ponovo pročitaju pravila vožnje”, izjavio je predsjednik Evropske centralne banke (ECB) Žan-Klod Triše.
 Malo ko bolje razumije razmjere i složenost globalne ekonomske krize od Trišea. On, međutim, koristi jednostavnu metaforu da objasni zašto je sve krenulo tako nizbrdo u finansijskom sistemu.
 “Kao da smo žudili da izbacimo vazdušne jastuke iz kola, a sada kada smo doživeli nesreću, iznenađeni smo što imamo mnogo ožiljaka,” rekao je Triše za britanski poslovni dnevnik “Fajnenšel tajms”.
 Želeći da se ubuduće izbjegne krah sadašnjeg tipa, on ukazuje da ekonomski stratezi moraju da prihvate “uspone i padove”, ali da imaju i “dužnost da eliminišu, po mogućstvu u potpunosti, sve ugrađene elemente u globalnim finansijama koji pojačavaju procvate i slomove”.
 To, po Trišeu, znači da mora postojati upravljanje rizikom u bankarskom sistemu, da se moraju poštovati računovodstvena pravila i da mora postojati nadzor u najvažnijim ekonomijama svijeta.
 “U finansijskom sistemu smo eliminisali jedan broj jastuka i amortizera koje smo imali tu i tamo”, dodaje Triše, koji je na funkciji predsjednika ECB već pet godina, upozorivši da “ne možemo da dozvolimo ubuduće da koncept tržišne ekonomije dovedemo u opasnost kao što smo učinili”.
 Opisujući Trišea (65) kao ljubitelja literature kome u najomiljenija djela spadaju Šekspirovi soneti i francuska poezija, “Fajnenšel tajms” podsjeća da je sve o globalnim finansijskim krizama naučio još prije više od 20 godina, kao zvaničnik francuskog ministarstva finansija, a potom guverner nacionalne banke Francuske. Ipak, sadašnja kriza ima takve dimenzije koje svakako nisu viđene od osnivanja ECB prije deset godina.
 Od propasti američke investicione banke “Liman braders” prije tri mjeseca, ECB je u ogromnoj mjeri proširila operacije pružanja presudne podrške finansijskom tržištu. I dalje je u stanju pripravnosti.
 Triše tvrdi da postoje ograničenja u mjerama ekonomskih stratega i da tačan odgovor presudno zavisi od preciznog uvida u funkcionisanje različitih ekonomija.
 Kulturne i strukturne osobenosti Evrope zahtjevaju tačno izmjerene ekonomske odgovore na ekonomske okolnosti koje se brzo pogoršavaju. To se najjasnije vidi u fiskalnim stimulativnim paketima. Dok o monetarnoj politici odlučuje ECB u Frankfurtu, o poreskoj politici i javnim izdacima odlučuje se u glavnim gradovima zemalja članica.
 Da bi se sprečilo sukobljavanje monetarne i fiskalne politike, arhitekte evropske monetarne unije, u koje spada i Triše, donijeli su “pakt o stabilnosti i rastu”, postavljajući pravila o dozvoljenoj veličini budžetskog deficita i javnog duga za zemlje članice zone evra. “Uništili bismo povjerenje ako bismo pogazili pakt stabilnosti i rasta”, predočava Triše.
 Upozorivši da se “može izgubiti više zbog gubitka povjerenja nego što bi se možda dobilo dodatnim izdacima”, Triše kaže da visok nivo javnih izdataka kao procenat bruto domaćeg proizvoda “nije nešto čime bi se trebalo baš ponositi”, ali da je to neka vrsta “amortizera” u periodima koji su vrlo teški.
 Osvrćući se na planove nekih zemalja da u uslovima krize povećaju državne izdatke, uključujući buduću američku administraciju, Triše kaže da svet “plaća cijenu odsustva, tokom dugog vremenskog perioda, odgovarajuće ravnoteže u bilansima različitih ekonomija u svijetu”.
 “Nije normalna pozicija, opasna je pozicija biti u osjetnoj neravnoteži na domaćem i eksternom planu,” naveo je Triše.
 Poslije kolapsa internet kompanija početkom decenije, postojao je “stepen preteranog pesimizma”, pa su centralne banke bile pod pritiskom da smanje kamatne stope na veoma nizak nivo.
 Početkom 2004, sjeća se, “tri predsjednika država i vlada velikih zemalja javno su se zalagala da ECB smanji kamatne stope”.
 Godine koje su potom usljedile pokazale su da investitori traže sve veći prinos, što je, zajedno sa niskorizičnim premijama i niskim stepenom kolebljivosti, podstaklo “naduvavanje” aktive i tada je, zaključuje Triše, posijano sjeme sadašnje krize.
 U protekla dva mjeseca ECB je smanjila svoju glavnu kamatu za 175 baznih poena (1,75 odsto) na 2,5 odsto, ali su druge centralne banke još brže labavile monetarnu politiku. Triše nagovještava da je ECB daleko od preduzimanja vanrednih koraka koji se razmatraju, na primjer u američkom Fed-u, radi podsticanja rasta.