BANJALUKA – Nedavno uspostavljanje kvalifikovanog digitalnog potpisa u BiH ostaće uzaludan posao ako institucije, sudovi, opštine i razne druge službe koje direktno posluju sa građanima ne razviju sopstvene e-servise koje će ih koristiti za rješavanje online zahtjeva.
Prema riječima direktora Agencije za identifikacione dokumente, evidenciju i razmjenu podataka BiH (IDDEEA) Almira Badnjevića, ova institucija je uradila svoj dio posla i omogućila građanima da registruju sopstveni e-identitet, dok je Uprava za indirektno oporezivanje BiH to omogućila za privrednike koji izvoze robu u Evropsku uniju.
Međutim, kaže on, digitalni potpis je beskoristan ako se ne uspostave e-servisi u kojima će se ostvariti njegova namjena.
“Svako bi trebalo da razvije svoj e-servis. Nadam se da će pravna lica, institucije i drugi uskoro početi da ih osposobljavaju i da ćemo moći da kažemo da je neka banka omogućila otvaranje računa online ili neki od telekoma registrovanje broja, da je u opštini moguće podnijeti zahtjev preko interneta i tako dalje“, kaže Badnjević.
Ističe da je IDDEEA svoj dio posla završila i da je omogućila građanima korišćenje digitalnog identiteta.
“Da biste nešto završili u opštini sada morate da odete tamo, uzmete formular, popunite njegovu odštampanu verziju i tako dalje. Da bi se formulari popunjavali u okviru e-usluge, potrebno je da građanin uđe na web stranicu, popuni online aplikaciju, i sa IDDEEA-inog sajta povuče potpis i pošalje, a da tada opština zaprimi njego zahtjev“, objašnjava Badnjević.
Radi se o desetinama hiljada e-servisa. Kako IDDEEA nema direktan kontakt sa građanima, on se odvija preko MUP-ova koji bi trebalo da ponude da se neki dokumenti izdaju online korištenjem digitalnog potpisa.
Tri faze digitalizacije
“Ova digitalizacija ima tri faze. Prva je stvaranje digitalnog potpisa i to je obavljeno. Sada je u toku druga, kada se radi na tome da se naprave i puste u rad e-servisi. Tek tada dolazimo do treće faze, a to je početak korišćenja digitalnog potpisa od strane građana. Mi ne možemo nikoga da natjeramo da to koristi, ali imamo potrebu i namjeru da o tome govorimo i preporučimo korištenje. Sa ovim i druge zemlje imaju probleme. Na primjer, u Sloveniji imaju nekoliko stotina e-servisa ali ih koristi manje od 40 odsto. Zato smo to nazvali “digitalna Odiseja Bosne i Hercegovine”, jer je ovo put koji će trajati i ko zna kad će završiti”, kaže Badnjević.
Objašnjava da čak i ako građani žele da koriste servise zato što će im skratiti procedure, uštedjeti vrijeme i osloboditi ih taksi, ostaje potencijalni problem otpora, na primjer u opštinama, koje bi se morale odreći dijela sredstava koja su ranije ubirale od izdavanja dokumenata.
“Puno je građana koji žive van BiH i kad hoće da dobiju matični broj ili neki dokument za svoju tek rođenu bebu, moraju lično doći. Sa ovim servisima sve bi se moglo završiti u diplomatsko – konzularnim predstavništvima“, kaže Badnjević.
Podsjećamo, BiH je nakon 18 godina političkog natezanja konačno stigla do elektronskog pečata i potpisa.
To su privrednici jedva dočekali pa su zatrpali Upravu za indirektno oporezivanje BiH zahtjevima za dodjelu ove usluge.
U UIO je stiglo preko 45.000 zahtjeva u drugoj polovini januara i uskoro će svi oni imati elektronski pečat i potpis za potrebe izvoza robe preko granice. Da bi se do ovoga stiglo, trebalo UIO je trebalo da ispuni određeni set testova i da izvrši bezbjednosnu pripremu koja je provjeravana od strane kompanije za sertifikaciju i standardizaciju iz Evropske unije. UIO je upisana u registar ovjerilaca u Ministarstvu komunikacije i transporta u maju 2021. godine kao prvi državni ovjerilac za izdavanje digitalnog kvalifikovanog potpisa u BiH. Uz njih, ovaj status stekla su još tri ovjerioca: slovenački “Halkom”, IDDEEA i BiH Pošta.
Pomoćnica direktora u sektoru za informacione tehnologije UIO BiH Svjetlana Perković kaže da se BiH prema Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju obavezala da će neke carinske procedure uskladiti sa EU direktivama. Jedna od njih je bila da ispuni uslove za članstvo u Međunarodnoj konvenciji za provoz, a to je da se dokumenti potpisuju digitalno.
Usklađivanje sa EU direktivama
“U avgustu 2022. godine počeli smo da primjenjujemo digitalnu carinsku proceduru “provoz”. To znači da je preko 800 špeditera koristi naše digitalne kartice i potpisuju dokumente koji se odnose samo na carinsku proceduru provoz. Takvih procedura ima još dosta i planiramo da ih takođe digitalizujemo. Ovo je bilo prioritetno radi usklađivanja sa evropskim zakonima“, objašnjava Perković.
Za sada, kaže, ovo se radi samo na nivou BiH, a u planu je da se u narednom periodu povežemo sa zajedničkom komunikacionom mrežom u Briselu koja povezuje sve zemlje EU i još nekoliko država koje nisu članice.
“Prema najavama i planovima, najviše za dvije godine, a nadam se i prije, BiH bi mogla postati članica konvencije o zajedničkom provozu kroz Evropu“, objašnjava Perković.
Objašnjavajući razliku između digitalnog potpisa i digitalnog kvalifikovanog potpisa, kaže da se to može lako objasniti upoređivanjem sa starom praksom lijepljenja potpisa na dokument koji se potom šalje.
“Međutim, da bi taj potpis bio pravno valjan i međunarodno priznat, onaj ko ga izdaje, mora biti međunarodno certifikovan. Ko god je certifikovan, kada izda potvrdu, taj potpis je valjan bilo gdje u svijetu. UIO BiH je certifikovana i upisana na međunarodnu listu kao tijelo koje vodi listu svih sertifikovanih ovjerilaca. S obzirom na svoj opis posla UIO je ovlaštena da izdaje certifikate za pravna lica“, kaže Perković.
Navodeći primjer, Perković govori da se to najbolje vidi u međunarodnom transportu roba bez zadržavanja na granicama.
“Vozač krene kamionom punim robe iz Brisela, prođe pet, šest, sedam granica i nigdje ne staje do odredišta, gdje ga čeka potpuno pripremljena i odrađena carinska procedura kontrole. Kad dođe u zemlju odredišta, može da preostane samo fizički pregled, ako je potreban, a sva papirologija je završena i ne troši se vrijeme. Ubrzava se protok roba, smanjuje se čekanje, dolazi od uštede sredstava”, kaže ona.
Na pitanje koliko je vremena potrebno da se završi digitalizacija u cijeloj BiH kaže da to ne zavisi samo od njih te da i ostale ustanove moraju da prate tehnički nivo spremnosti. Za to su, dodaju, potrebni i neki zakoni.
CAPITAL: A. Pisarević
