BANJALUKA, BiH je u periodu od 2007. do 2013. godine iz pretpristupnih IPA fondova odobreno oko 550 miliona evra, ali ta sredstva zbog nedostatka kvalitetnih projekata, neobrazovanosti i sporih administrativnih procedura gotovo da su neiskorištena.
Ako se nastavi ovim tempom, do kraja šestogodišnjeg perioda, odnosno do 2013, BiH neće iskoristiti veći dio ovih sredstava, a samo prošle godine od raspoloživih sredstava iskorišteno je manje od deset odsto.
Prema riječima stručnjaka, gotovo sve zemlje korisnice ovog programa imaju problema s povlačenjem sredstava, a razlozi za to su nedostatak kvalitetnog kadra, neinformisanost i prekomplikovane procedure.
Nevenka Savić, direktorica Direkcije za evropske integracije BiH, slaže se da BiH ne koristi dovoljno sredstva, ali ističe da je glavni problem neinformisanost.
“Nekoliko projekata je implementirano, ali je bitno proširiti informaciju i ukazati na mogućnosti koje pružaju IPA fondovi i na tome se stalno radi. Evropska komisija stalno upozorava na veoma mali broj projekata u BiH, kao i na sporu provedbu onih projekata koji su već dobili zeleno svjetlo iz Brisela. Sve druge zemlje koje su uključene u pretpristupne projekte EU koriste više sredstava od BiH”, nedavno je kazala Savićeva.
Poređenja radi, Turska je realizovala 27 odsto od čak dvije milijarde evra raspoloživih sredstava, Hrvatska više od 16 odsto, a ispred BiH su i Srbija, Crna Gora, Albanija i Kosovo.
Naime, kao najveći donator na svijetu, EU je u svojoj istoriji razvila više od 30 instrumenata za dodjelu novca, odnosno pomoći kako bi se postigli određeni standardi.
Zbog velikog broja instrumenta, fondova i prekomplikovanih procedura, Evropksa komisija je Evropskom parlamentu i Savjetu Evrope predstavila Instrument za pretpristupnu podršku IPA, koji je usvojen 17. jula 2006. godine. Cilj osnivanja IPA je da se pruži podrška zemljama koje su kandidati i potencijalni kandidati za članstvo u EU.
IPA zamjenjuje pet ranijih instrumenata za pretpristupnu podršku odnosno PHARE, ISPA, SAPARD, instrument za Tursku i CARDS i na taj način je ujedinila pretpristupnu podršku pod jedinstvenu pravnu osnovu. Zamišljena je i napravljena tako da se bolje prilagodi različitim ciljevima te da omogući efikasnu podršku u skladu s potrebama zemalja.
IPA je realizovan kroz pet komponenti odnosno za podršku u tranziciji i institucionalnoj izgradnji, regionalnoj prekograničnoj saradnji, regionalnom razvoju, razvoju ljudskih resursa i razvoju ruralnih područja.
Uslovi za dobijanje projekata zavise od statusa zemlje, odnosno da li je punopravan član, zemlja kandidat ili, kao što je to slučaj s BiH, na putu da postane zemlja kandidat. Kao zemlji koja još nije dobila status kandidata, BiH je dozvoljeno da koristi sredstva iz samo prve dvije komponente, odnosno za pomoć u tranziciji i izgradnji institucija te regionalnoj i prekograničnoj saradnji.
Pomoć u tranziciji i izgradnja institucija kao svojevrsni nastavak PHARE programa, uz izuzetak komponente ekonomske i socijalne karakteristike, podržava aktivnosti usmjerene na izgradnju i jačanje institucionalnog okvira u vezi s usvajanjem i sprovođenjem pravnog nasljeđa EU.
Potencijalni korisnici te komponente su tijela državne uprave, tijela u javnom vlasništvu, nevladine organizacije, poslovne zajednice i ostala neprofitna tijela.
Prekogranična saradnja podržava aktivnosti sa zemljama članicama i zemljama korisnicima IPA. Potencijalni korisnici te komponente su pogranične regije.
IPA fond pomoć usmjerava u jačanje demokratskih institucija i vladavinu prava, reformu javnih službi, sprovođenje ekonomskih reformi, promovisanje i poštovanje ljudskih prava i prava manjina, jednakost među polovima, podršku razvoja civilnog društva, unapređenje regionalne saradnje i doprinos održivom razvoju i smanjenju siromaštva.
BiH trenutno uglavnom radi na projektima prekogranične saradnje, za šta je već odobreno nekoliko projekata.
“Završen je i proces evaluacije u okviru bilateralnih programa prekogranične saradnje sa susjednim zemljama Hrvatskom, Srbijom i Crnom Gorom, a u toku je priprema za objavljivanje sljedećih poziva za podnošenje projektnih prijedloga u okviru ovih programa, ali je to proces koji se prilično sporo odvija, jer u upravljanju programima iz okvira IPA prekogranične saradnje sudjeluje dvije ili više zemalja”, kazala je Savićeva.
Osman Topčagić, predstavnik Misije BiH u Evropskoj uniji (na slici), govori da je jedan od glavnih razloga zašto BiH ne koristi veći dio sredstava EU sporost koja oduzima puno vremena.
On objašnjava da je i samo usvajanje propisa u vezi s IPA fondovima od strane EU kasnilo, što je uzelo vremena, te da je cijela stvar krenula kasnije nego što je planirano.
“Onda je potpisan IPA sporazum i otišao je u ratifikaciju i kod nas je taj proces dugo trajao. Nakon toga kada se za svaku godinu postigne finansijski sporazum, kada se definišu projekti, sve to prolazi kroz čitavu fazu ratifikacije i to se pokazalo kao veoma sporo”, kaže Topčagić i dodaje da svaki taj finansijski sporazum prolazi istu proceduru ratifikacije kao i okvirni sporazum.
On naglašava da bi sve trebalo malo ubrzati te da institucije BiH i ljudi u tim institucijama to dobro poznaju i dobro rade, ali da je glavni problem sporost.
U prekomlikovanim procedurama za povlačenje IPA fondova učestvuje veliki broj institucija, kao što su Savjet ministara BiH, Evropska komisija u Sarajevu, koja projekte šalje u Brisel, IPA komitet itd…
Stručnjaci ističu da svi zainteresovani aplikanti kao osnovnu prepreku navode nimalo jednostavne procedure prijave za sredstva iz EU.
Pojašnjavaju da evropski kriterijumi nisu prvi put uvedeni u slučaju BiH, te da su postojali i ranije, pa su zemlje uspijevale da izađu na kraj s obimnom papirologijom.
U tome su imale pomoć svojih vlada, ali i nevladinog sektora. U BiH najveću pomoć pruža Delegacija Evropske unije, koja konstanto nudi i organizuje veliki broj seminara, kurseva itd.
Pored IPA fondova zemljama EU dostupni su još neki manje poznati fondovi, kao što su Tempus program, Twinning program, Program za jugoistočnu Evropu, Erazmus Mudus, Eureka Actions i Jean Monet.
Primjere uspješne saradnje s Evropskom unijom po pitanju korištenja fondova jeste i Avanturističko odmaralište Vrbas, koje je realizovano sredstvima EU kroz EURED program uz pomoć Administrativne službe grada Banjaluka. Cilj ovog projekta bio je da se doprinese razvoju održivog i konkurentnog ekološkog i avanturističkog turizma u okolini rijeke Vrbas.
Projekat “Korito rijeke Save” i projekat “Integrisano upravljanje čvrstim otpadom” takođe su primjeri uspješne saradnje s EU, kao i projekat “Pomoć EU fiskalnoj politici BiH”.
Nasljednik
Generalna direkcija za proširenje Evropske komisije i Generalna direkcija za regionalni razvoj, zapošljavanje i poljoprivredu Evropske komisije pokrenule su konsultacije o nasljedniku Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA) nakon 2013. godine.
Svrha ovog savjetovanja je da se prikupe informacije kako bi se bolje objasnili prioriteti i potvrdila dodana vrijednost pretpristupne pomoći, te da se istraži kako se može poboljšati pretpristupna pomoć u narednom finansijskom okviru Evropske unije, nedavno je saopšteno iz Evropske komisije u BiH. Konsultacije su otvorene za sve zainteresovane i one koji su uključeni u pripremu i provedbu pretpristupne pomoći, posebno onih iz zemalja članica EU, zemalja korisnica IPA, partnerskih finansijskih institucija, drugih bilateralnih donatora i organizacija civilnog društva.
Rezultati su sastavni dio procjene o budućnosti pretpristupne pomoći nakon 2013. godine. Nezavisne novine
