Profesore, da li ste diplomirali?

– Korupcija prilikom izbora i reizbora u naučna zvanja u Republici Srpskoj

– Višemjesečno istraživanje portala CAPITAL.ba o visokom obrazovanju otkrilo nove afere u akademskoj zajednici

BANJALUKA, Nezakoniti izbori u naučna zvanja predstavljaju tabu temu u akademskoj zajednici u Republici Srpskoj. Ipak, nedavni slučajevi Zorana Đerića i Radmile Čokorilo pokazali su da i u visokom obrazovanju i te kako ima mjesta za pravnu i administrativnu korupciju i da su sva tijela – od nastavno-naučnih vijeća fakulteta do Senata Univerziteta – spremna da podrže protivzakonite izbore u naučna zvanja docenata, vanrednih ili redovnih profesora. Portal CAPITAL otkriva pojedinačne slučajeve ovakvih izbora i donosi imena aktera ove visokoškolske farse.

“Slučaj Đerić”

Veliku pažnju na nepravilnosti prilikom izbora u naučna zvanja izazvao je “slučaj Zorana Đerića” koga su pojedini studenti Akademije umjetnosti optužili da neredovno drži nastavu, da ispitna pitanja šalje elektronskom poštom i da je biran u zvanja za koja nije ispunio uslove.

Đerić je u nekoliko navrata na Akademiji umjetnosti Univerziteta u Banjaluci biran u različita naučna zvanja i to za različite uže naučne oblasti. Najprije je 2005. godine biran za docenta, a 2010. godine i za vanrednog profesora na predmetima Istorija filma i Teorija filma i televizije.

Đerić je 2010. godine biran za docenta, a pet godina kasnije i za vanrednog profesora za užu umjetničku oblast Dramaturgija. Prvi izbor pripada naučnim, a drugi naučno-umjetničkim oblastima i one se različito vrednuju u zakonu.

“Slučaj Đerić” dodatno komplikuje i činjenica da je za docenta 2005. godine biran u skladu sa Zakonom o Univerzitetu, dok su se sva ostala napredovanja i izbori desili prema slovu Zakona o visokom obrazovanju, koji je usvojen 2006. godine i koji je zamijenio prethodni Zakon o Univerzitetu.

“Slučaj” je izuzetno teško pratiti i objasniti: prvi Đerićev izbor ovjeren je 2005. godine, a prema tadašnjem Zakonu o univerzitetu “u zvanje docenta može biti izabran naučni radnik koji ima…naučni stepen doktora nauka iz oblasti za koju se bira“;

Đerić je magistrirao (Poezija Danila Kiša i Vladimira Nabokova) i doktorirao (Dom i bezdomnost u poeziji XX veka, na primerima ruskih, poljskih i srpskih emigrantskih pesama) na književnosti, na novosadskom Filozofskom fakultetu.

Jasno je da Đerić nije mogao biti biran u zvanje docenta na predmetima Istorija filma i Teorija filma i televizije, jer nije imao stepen doktora nauka iz oblasti u koju se bira, odnosno nije doktorirao ni na istoriji filma, ni na teoriji filma i televizije.

Đerićev izbor u vanrednog profesora, koji je urađen u skladu sa Zakonom o visokom obrazovanju, samo je potvrdio ovu nepravilnost.

Đerićevi izbori u zvanje docenta i vanrednog profesora na predmetu Dramaturgija su legalni, jer su pratili slovo Zakona o visokom obrazovanju u kojem stoji da za docenta u nastavno-umjetnička zvanja može biti birano “lice koje ima završen drugi ciklus studija”.

“Zoran Đerić je biran u umjetničku oblast, a ne u naučnu. Dramaturgija je umjetnička oblast. Zakon je jasan – za docenta na umjetničkoj oblasti biće biran kandidat koji ima završen drugi ciklus studija. Ne precizira se kojih studija. Prvi Đerićev izbor desio se prema Zakonu o Univerzitetu, a svi ostali prema Zakonu o visokom obrazovanju. Određeni studenti su napravili veliku galamu i Đerić više neće predavati na Akademiji, ali ne zbog toga, nego zato što je postao direktor Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu i ne može da radi na dva mjesta”, rekao je za CAPITAL dekan Akademije umjetnosti Luka Kecman. Kecman je ujedno i član redakcije časopisa Sterijinog pozorja Scena čiji je glavni i odgovorni urednik bio upravo Đerić, ali i predsjednik Savjeta za kulturu GO SNSD-a u Banjaluci.

Hotićeva odsvirala za vanrednog profesora

U julu 2011. godine Timea Hotić izabrana je u zvanje vanrednog profesora za užu umjetničku oblast Reprodukcija muzike, na nastavnom predmetu Kamerna muzika 1-10.

S obzirom na to da je riječ o izboru u nastavno-umjetničku oblast, Hotićevoj je za ovo zvanje bio potreban završen drugi ciklus studija (magistarski ili master), ali ona je birana za vanrednog profesora bez tog uslova.

U konkursnoj dokumentaciji umjesto drugog ciklusa studija zaveden je “specijalistički rad” koji zapravo predstavlja odsvirane dijelove Bramsovih i Šumanovih koncerata.

Na Akademiji umjetnosti Etnomuzikologiju predaje Milorad Kenjalović i to u zvanju vanrednog profesora.

S obzirom na to da je riječ o naučnom predmetu Kenjaloviću je za ovaj izbor bio potreban doktorat, ali on ga je odbranio tek nedavno.

Na Fakultetu muzičkih umetnosti Univerziteta u Beogradu rekli su nam da je Kenjalović doktorat trebao braniti upravo u ovoj ustanovi, ali to se nije desilo.

Na FMU nisu željeli da preciziraju zašto Kenjalović nije odbranio doktorat pred njihovom komisijom.

Kenjalović je bio i dekan Akademije umjetnosti Univerziteta u Banjaluci.

Nekompetentne komisije

Senat Univerziteta donio je u aprilu ove godine Odluku prema kojoj se Mirjana Stojisavljević (djevojačko Vlajisavljević) bira u zvanje redovnog profesora za užu naučnu oblast Specifični jezici – srpski jezik, na predmetima Stilistika srpskog jezika 1 i Stilistika srpskog jezika 2.

Komisiju koja je potpisala izvještaj za njen izbor činili su Branko Tošović, Milan Dragičević i Sreto Tanasić.

Nijedan član ove komisije nije stručnjak za stilistiku srpskog jezika. Dragičević je stručnjak za dijalektologiju, Tanasić za sintaksu srpskog jezika, dok je Tošović, koji je bio i predsjednik komisije i pisao referat, rusista.

Za redovnog profesora može biti biran kandidat koji “ima najmanje osam naučnih radova objavljenih u naučnim časopisima i zbornicima sa recenzijom i koji ima najmanje dvije objavljene knjige – naučnu knjigu, monografiju ili univerzitetski udžbenik“.

Profesor Miloš Kovačević tvrdi da Mirjana Stojisavljević nema ništa od toga.

“Mirjana Stojisavljević nema nijednog objavljenog naučnog rada u bilo kom naučnom časopisu, a kamoli recenziranom. Komisija navodi četiri štampana naučna rada, od kojih nijedan nije štampan u časopisima. Sva četiri od komisije kategorizovana rada kao naučna štampana su u zbornicima Instituta za slavistiku Karl-Franc univerziteta u Gracu, u okviru projekata koje vodi profesor Branko Tošović. nijedan od tih zbornika nema podatka o recenzentima radova. To su, opštepoznato je, zbornici sa naučnih skupova kojima Tošović pravda projekte prijavljene u Austriji, i koji bez izuzetka prihvata za štampu sve podnesene referate, bez recenziranja“, istakao je Kovačević.

Budući da je zakonodavac, dodaje Kovačević, propisao najmanje osam radova i u recenzeiranim naučnim časopisima i u recenziranim zbornicima, a ne osam radova ili u zbornicima ili u časopisima, jasno je da Mirjana Stojisavljević ne ispunjava ni kvantitativno ni kvalitativno uslov za izbor u predloženo zvanje.

“Osim toga, nije uobičajeno, čak je čudno da su svi štampani radovi  referati sa istog višeputno održanog skupa – u Gracu, a da se ni na jedan drugi skup kandidat ne prijavi sa referatom. Iako Komisija navodi da Mirjana Stojisavljević ima čak četiri knjige, ona zapravo nema nijednu koja se može podvesti pod zakonom propisane kategorije knjiga – naučne knjige, monografije ili univerzitetski udžbenik“, smatra Kovačević.

I knjige i naučne radove Komisija koja je pisala Izvještaj predstavila je, dodaje Kovačević, tako da nije navela nijedan naučni rezultat autorkin.

Valjda neko ko se bira za redovnog profesora, smatra Kovačević, mora imati bar jedan originalni naučni rad, sa vidljivim i provjerljivim naučnim razultatom, koji se propisuje naučnim kriterijumima Uneska.

Predsjednik Komisije Branko Tošović kaže da je sve urađeno u skladu sa zakonom.

“Ja sam taj Izvještaj potpisao u skladu sa onim materijalom koji sam dobio. Napisao sam referat na osnovu radova koji su priloženi. Sve to postoji na Univerzitetu. Ne bih želio o tome da razgovaram“, rekao je kratko Tošović.

Naučno-nastavno vijeće Filološkog fakulteta, na kojem Stojisavljevićeva radi, donijelo je početkom godine odluku da se ona ne bira u zvanje redovnog profesora, ali je Senat u aprilu ipak glasao drugačije.

Senat ignoriše naučno-nastavno vijeće

Isto se desilo i 2012. godine kada je naučno-nastavno vijeće Filološkog fakulteta odlučilo da ne podrži reizbor Drage Tešanovića u zvanje vanrednog profesora na nastavnim predmetima Morfologija srpskog jezika i Derivatologija. Ipak, Senat je ovu odluku odbacio i Tešanovića ponovo izabrao u zvanje vanrednog profesora.

Da bi neko bio (re)izabran u zvanje vanrednog profesora, stoji u Zakonu, mora da ima “najmanje pet naučnih radova objavljenih u naučnim zbornicima i časopisima sa recenzijom” i “objavljenu knjigu – naučnu knjigu, monografiju ili univerzitetski udžbenik“.

Nakon što je izabran prvi put u zvanje vanrednog profesora Tešanović nije objavio pet naučnih radova sa recenzijom, niti je objavio knjigu, pa je potpuno nejasno na osnovu čega je Senat Univerziteta glasao za njegov reizbor.

Komisija koja je potpisala izvještaj za Tešanovićev reizbor (Sreto Tanasić, Dijana Crnjak i Mirjana Vlajisavljević) ignorisala je stav naučno-nastavnog vijeća i potpisala Tešanovićev reizbor, iako on nema potrebne radove i knjige da bi ponovo bio biran u zvanje vanrednog profesora.

Da stvar bude gora, Tešanović u Banjaluci predaje morfologiju srpskog jezika, a na Evropskom univerzitetu u Brčkom je predavao B/H/S jezike, ali i književnost, književnost za djecu i scensku umjetnost!

Predsjednik Komisije: “Nema smisla o tome razgovarati…Drski ste!”

Predsjednik Komisije koja je potpisala Izvještaj za Tešanovićev izbor Sreto Tanasić kaže za CAPITAL da se to desilo davno i da “nema smisla da on sada o tome razgovara“.

“Vaše pitanje je drsko, a i moj odgovor na to pitanje bi bilo drzak. Ta procedura je bila na fakultetu. Dostavljen mi je upitnik i ja sam ga popunio. Sve možete naći na Filološkom fakultetu. Ne mogu sada da se sjećam i da se vraćam na ono što je bilo. Imate bliže sagovornike za tu temu od mene“, rekao je Tanasić.

Ko je kriv?

Za sumnjive izbore i reizbore niko nije kriv.

Na Univerzitetu kažu da ocjenu da li je neko od kandidata kvalifikovan, odnosno da li ispunjava uslove za izbor u viša zvanja ili ne, vrše komisije za razmatranje konkursnog materijala i pisanje izvještaja koje imenuje nastavno-naučno vijeće na fakultetima, odnosno nastavno-umjetničko vijeće na Akademiji umjetnosti.

“Komisije čine najmanje tri nastavnika iz naučnog, odnosno umjetničkog polja za koje se kandidat bira, i koji svojim potpisom ispod izvještaja garantuju da su kandidati kvalifikovani odnosno da ispunjavaju propisane uslove. Izbor u zvanje svakog od kandidata predložen je od strane stručnih komisija“, kazali su nam na Univerzitetu.

Dekan Filološkog fakulteta Univerziteta u Banjaluci Mladenko Sadžak kaže da to nije tačno i dodaje da izbore verifikuje Senat Univerziteta, a ne naučno-nastavna vijeća pojedinih fakulteta.

“Ti profesori su izabrani na sjednicama Senata. Naučno-nastavno vijeće daje preporuku, odnosno prijedlog koji Senat usvaja ili odbacuje. Fakulteti i naučno-nastavna vijeća nisu mjerodavni za izbore. Na naučno-nastavnim vijećima se glasa i pojedini prijedlozi se usvajaju ili odbijaju u skladu s tim koliko ko ‘ima’ ruku“, kazao nam je Sadžak.

Luka Kecman dodaje da Komisija piše izvještaje, a da onda na osnovu tih izvještaja članovi naučno-nastavnih vijeća biraju da li će podržati neki izbor ili ne. Prema njegovom mišljenju te komisije rijetko kada prave greške.

“Na teorijskim predmetima je sve jasno, ali stvar je komplikovanija kada se neko bira i naučno- umjetničko zvanje. Ukoliko bi se Dušan Kovačević prijavio da predaje Istoriju pozorišta na Akademiji umjetnosti u Banjaluci, to bi značilo da on dolazi na teorijski predmet. Kovačević je, sa druge strane, akademik iz umjetničkih oblasti, a ne iz nauke. Ali zar on nije kompetentan i stručan da predaje istoriju pozorišta“, pita Kecman.

Politika nezamjeranja

Za Miloša Kovačevića stvar je više nego jasna: svi sumnjivi i nezakoniti izbori i reizbori posljedica su politike nezamjeranja. U velikom broju slučajeva, kaže Kovačević, nekompetentni ljudi govore o nekompetentnim ljudima.

“To je u 90 odsto slučajeva tako. U svemu tome ne igraju ulogu kriterijumi koji su bitni za nauku, ali su bitni sa stanovišta čaršije. Sada su se dosjetili kako da to zaobiđu, pa su raspisali konkurs za cijeli srpski jezik! Srpski jezik ima 32 predmeta, 32 poddiscipline, tako da će onaj ko bude izabran na taj predmet moći da predaje bukvalno – sve! Onaj ko bude biran na taj predmet biće veći genijalac nego de Sosir“, smatra Kovačević.

Revizija doktorata

Radmila Čokorilo, za čiju je disertaciju nastavno-naučno vijeće Fakulteta političkih nauka u Beogradu prošle godine potvrdilo sumnje da sadrži dijelove plagijata, autoplagijata i neurednog referenciranja, predložena je za vanrednog profesora na predmetu Novinarstvo na FPN Univerziteta u Banjaluci.

Na Univerzitetu tvrde da njena disertacija neće biti osporena sve dok FPN u Beogradu, na kojem je i odbranjena, ne pokrene proceduru oduzimanja naučnog zvanja.

“Nemamo konačnu odluku Senata, jer bi nakon usvajanja izvještaja FPN u Beogradu trebao da pokrene proceduru oduzimanja zvanja doktora nauka pred Univerzitetom u Beogradu. Dakle, u pitanju je procedura koja traje, a mi ne možemo da se odnosimo prema tom slučaju sve dok sve instance Univerziteta u Beogradu ne obave posao, niti želimo suditi unaprijed ili prejudicirati ishod“, rekao je novoizabrani rektor Milan Mataruga.

Ipak, slučaj Radmile Čokorilo vratio je, bar za kratko, staro pitanje u akademske krugove: da li je potrebna revizija doktorata ili nije?

Profesor FPN Đorđe Vuković smatra da jeste, ali dodaje da prije svega treba postaviti metodologiju rada.

“Ko bi i na koji način bio imenovan u komisiju koja bi radila na reviziji doktorata? Koji bi datum bio zvanični početak te revizije? I da li bi ta revizija poslužila da se Univerzitet očisti od istinske naučne prljavštine ili bi rad te komisije poslužio samo za nipodaštavanje naše nauke? To su sve pitanja na koja je neophodno odgovoriti prije nego što se krene u taj proces“, istakao je Vuković.

Za doktorske disertacije je, smatra Miloš Kovačević, najbitnija sama komisija. On ističe da bi ti procesi trebali konačno da se urede kao u Evropi, a to podrazumijeva da mentor ne smije biti član komisije.

“Mentor treba da brani disertaciju zajedno sa kandidatom. Neophodno bi bilo da članovi komisija ne budu iz šire oblasti. Veoma je bitno da to budu ljudi koji su referentni za užu oblast. Ne može nauka biti uža oblast, nego samo disciplina unutar nauke“, kazao je Kovačević.

Na Univerzitetu, ipak, smatraju da nema potrebe za takvom vrstom revizije. Kada je riječ o doktorskim disertacijama koje su odbranjene na Univerzitetu u Banjaluci ne postoji, kažu u ovoj ustanovi, potreba za revizijom, “jer se Univerzitet u Banjaluci uvijek držao svih akademskih standarda po pitanju odobravanja i doktorskih i magistarskih teza, kao i svih zakonskih normi“.

Kontrola nastave

Kada su studenti banjalučke Akademije  umjetnosti optužili Zorana Đerića da ispitna pitanja šalje elektronskom poštom i da je biran u naučna zvanja za koje nije imao uslove, u optužnicu je dodana još jedna tačka: Zoran Đerić nije redovno držao nastavu.

Predsjednik Unije studenata RS Milan Milišić kaže da ne postoji nijedan mehanizam kojim bi se utvrdilo da li profesori na fakultetima (redovno) drže nastavu, da li su i u kolikoj mjeri dostupni studentima i kakav je zapravo kvalitet njihove nastave.

Unija studenata RS pokrenula je veb aplikaciju pomoću koje su studenti mogli ocjenjivati rad svojih profesora i kvalitet fakulteta u drugom semestru prethodne školske godine. Nakon četiri mjeseca anketiranja sastavljena je lista najbolje i najgore ocijenjenih profesora banjalučkog Univerziteta.

Dug put: Od Petrov do Đurića

Prema ovoj anketi najlošije ocijenjeni profesori su Ana Petrov (Akademija umjetnosti – 1,46), Aleksandar Grebenar (Medicinski fakultet – 1,71), Mira Milić i Radenko Višnjić (Arhitektonsko-građevinsko- geodetski fakultet – 1,81 i 2,10), Lana Nežić i Dubravka Marković (Medicinski fakultet – 2,20 i 2,27) i Mirjana Stojisavljević (Filološki fakultet – 2,28), Nikola Špirić (Ekonomski fakultet – 2,37), Danijela Kardaš (Mašinski fakultet – 2,39) i Dušanka Stojanović (Rudarski fakultet – 2,45).

Prema istoj anketi studenti su najbolje ocijenili Zorana Đurića (Elektrotehnički fakultet), Borislava Malinovića (Tehnološki fakultet), Ivana Šijakovića (Fakultet političkih nauka), Ljiljanu Tankosić (Rudarski fakultet), Mihajla Savića (Elektrotehnički fakultet), Jovana Škundrića (Mašinski fakultet), Vedrana Jovanovića (Elektrotehnički fakultet), Valentinu Golubović (Mašinski fakultet), Sašu Dragića (Medicinski fakultet) i Milenka Krajišnika (Ekonomski fakultet).

Najbolji fakulteti su Elektrotehnički, Poljoprivredni, Mašinski, Ekonomski i Fakultet političkih nauka, dok su najlošije ocijenjeni Arhitektonsko-građevinsko-geodetski, Medicinski, Akademija umjetnosti, Filozofski fakultet i Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta.

Milišić ističe da će se aplikacija ponovo aktivirati i dodaje da će se ona obuhvatiti i nastavnike Univerziteta u Istočnom Sarajevu. Početni rezultati su se, kaže Milišić, pokazalo kao dobri i generisali su ova anketiranja.

“Sama anketa treba da ponudi odgovore na pitanja da li profesori redovno drže nastavu i kakav je njen kvalitet. Neke tabele koje smo do sada sastavljali govorile su o kvalitetu predavanja na osnovu prolaznosti i to je približna slika kvaliteta nastavnika. Ipak, treba znati da se biologija ne izučava podjednako na PMF-u, Tehnološkom ili nekom trećem fakultetu, čak i kada je u sva tri slučaja predaje isti nastavnik“, kazao je Milišić.

CAPITAL: Goran Dakić