Problemi aviokompanija: terorizam, ekonomska kriza i SARS

TOKIO, Krizni period u svjetskom avio saobraćaju počeo je septembra 2001. godine terorističkim napadima na SAD, poslije kojih je broj putnika u stalnom opadanju, a nekoliko aviokompanija je bankrotiralo.
Poznavaoci prilika u avioindustriji, u jednoj svojoj analizi, ukazuju da su se 2003. javili i novi problemi koji su uticali na krizu u toj grani, poput rata u Iraku i epidemije SARS-a, a smanjenju broja letova i rastu troškova vazduhoplovnih kompanija doprinjela je i rekordna cijena nafte i globalna ekonomska kriza.
Niz aviokompanija je spas potražio ulaskom u režim sudske zaštite od bankrotstva pred povjeriocima, kako bi obavio restrukturalizaciju, što im je pomoglo da zadrže pozicije na tržištu, ističu analitičari.
Među velikim svjetskim aviokompanijama prva je, poslije 2001. zaštitu od povjerilaca zatražila američka “Ju-es ervejz” (US Airways) – u avgustu 2002., a zaštita je prestala da važi marta 2003. godine.
“Ju-es ervejz”, sa 54,8 miliona prevezenih putnika, sada je peta najveća vazduhoplovna kompanija u SAD, a sedma u svijetu.
Isti režim sudske zaštite je septembra 2004. zatražila i kompanija “Amerika vest erlajns” (America West Airlines).
“Junajted erlajns” (United) je zaštitu zatražila decembra 2002. i to je najveći bankrot firme u svjetskom aviosaobraćaju. U vlasništvu te kompanije, koja je do 2000. godine bila najveći avio prevoznik na svijetu, bila su čak dva, od ukupno četiri aviona koja su iskorišćena za terorističke napade u SAD 11. septembra 2001. godine.
Tokom te i naredne godine, firma je pretrpjela gubitak od četiri milijarde dolara, a iz režima bankrotstva izašla je februara 2006. poslije restrukturalizacije, kojom su godišnji troškovi smanjeni za sedam milijardi dolara.
Sada je “Junajted erlajns”, sa 63 miliona prevezenih putnika, najveća aviokompanija u SAD i četvrta u svijetu.
Kompanija “Nordvest erlajns” (Northwest) je zaštitu u bankrotsvu zatražila septembra 2005., u trenutku kada je bila četvrti po veličini avioprevoznik u SAD. Iz tog režima je izašla maja 2007., a naredne godine je bila deseta najveća aviokompanija u svijetu, sa 49,8 miliona prevezenih putnika.
Taj avioprevoznik je 2008. postigao dogovor o spajanju sa američkim “Delta erlajnsom”, čime je nastala najveća vazduhoplovna kompanija na svijetu, sa 161 milion prevezenih putnika prošle godine.
“Delta erlajns” je, prije toga, u septembru 2005. zatražila zaštitu u bankrotstvu, kada je bila treća po veličini američka aviokompanija.
Januara 2007. savjet povjerilaca “Delte” je odbio ponudu za preuzimanje od konkurentskog “Ju-es ervejza”, a u aprilu 2007. “Delta” je izašla iz režima zaštite zahvaljujući restrukturalizaciji.
Godinu dana kasnije, kada je sa 71,8 miliona prevezenih putnika bila treća najveća aviokompanija na svijetu, “Delta” je završila spajanje sa “Nordvest erlajnzom”. Lani je razmatrala ulaganje u japansku kompaniju “Džapen erlajns” (JAL).
Ta najveća japanska aviokompanija, čiji je dug šesti najveći u istoriji japanskih firmi, najsvežiji je slučaj  avioprevoznika koji je zatražio mjeru zaštite i kontrolisanog bankrota.
JAL ima problema sa gubicima već duže vrijeme, a japanska vlada je već tri puta u posljednjih deset godina morala da ga spasava.
Pored “Delta erlajnsa” (sa kojim se, prema japanskoj štampi, u petak JAL sporazumio o spajanju), za tog japanskog avioprevoznika zainteresovan je i “Ameriken erlajns”.