BEOGRAD, Srbija ima 20.000 sindikata, i isto toliko sindikalnih lidera. Borci za radnička prava, ako ništa drugo, znaju bar dobro da se izbore za – svoja. Dok je na funkciji, „radio – ne radio“, sindikalni lider zaštićen je od premještanja na lošije radno mjesto, smanjivanja plate i, naravno, otkaza.
Ista privilegija obezbjeđena mu je Zakonom o radu i tokom dvije godine nakon što ostane bez sindikalne fotelje. Tu su i odsustva sa posla zbog sindikalnog organizovanja, seminara, skupova, koja mogu da „pojedu“ i nekoliko nedjelja tokom godine.
– Sindikalni lideri imaju privilegije, i to nije pojava poznata samo u Srbiji. Od poslodavaca često dobijaju službene automobile, bolje radno mjesto, zaposle im ženu, rođaka, sina – kaže za „Novosti“ prof. dr Darko Marinković, sa Megatrend univerziteta. – Jedna od najopasnijih boljki je udruživanje sa poslodavcem, jer tada prestaju da rade u korist svog članstva, već zastupaju interese rukovodstva firme. Kada su pod kontrolom poslodavca, države ili političkih partija, postaju takozvani žuti sindikati.
Suština sindikata je, prema riječima našeg sagovornika, da budu demokratski organizovani, prije svega kada je riječ o izboru lidera i kontroli finansija. Pravila igre, smatra, morala bi da budu takva da jedan čovjek može da vlada tokom najviše dva uzastopna mandata.
– Potpuno je suprotno demokratskim principima da neko bude pet puta zaredom na čelu sindikata. Na primjer, Branislav Čanak, lider UGS „Nezavisnost“, na toj funkciji je već 20 godina – dodaje prof. Marinković. – Drugi problem je loša kontrola finansija.
Da se sindikalne pare često troše nenamjenski smatra i Dragoljub Rajić iz Unije poslodavaca. On kaže da nema valjane kontrole pražnjenja „kase uzajamne pomoći“, koja se puni iz sindikalnih članarina.
– Da vođenje sindikata nije unosan posao, pa ne bi ih bilo toliko. Znam za mnoge zloupotrebe. Čak i da je novac iz „kase uzajamne pomoći“ pozajmljivan „pod kamatu“ – kaže Rajić.
A za ono što rade, smatra Rajić, sindikalne vođe gotovo da nemaju odgovornost. Kao primjer navodi štrajkove.
– Godišnje u Srbiji bude organizovano na desetine nezakonitih štrajkova, a do sada nijedan sindikalni lider nije odgovarao zbog štete koja je tako načinjena – zaključuje Rajić.
Nerjetko, preduzeća imaju i po nekoliko sindikata. Tako u najvećem gradskom prevozniku u srpskoj prestonici, postoji 14 sindikata i dva u osnivanju, dok je jedan nedavno ugašen. Samostalni sindikat GSP, Nezavisni sindikat, Sindikat RAJ, Sindikat vozača, Beogradski ujedinjeni sindikat, Ujedinjeni granski sindikat, Sindikat radnika obezbjeđenja… Ovo su samo neka od udruženja u firmi u koja se, inače, radnici GSP učlanjuju zbog pozajmica, putovanja, hrane, registracije vozila…
– Od svih sindikata samo su dva reprezentativna – kaže Slavica Stevanović, iz GSP. – Predstavnike u Upravnom odboru imaju Samostalni sindikat, koji broji 2.700, i Sloga raj sa oko 1.300 članova. Ostali su malobrojni, pa „najmanji“ ima samo pet članova, a imamo i dva sa po sedam članova. Vjerovatno su prilikom osnivanja imali više pristalica, ali su „spali na dva slova“. Bez obzira na broj učlanjenih radnika opstanak sindikata se ne dovodi u pitanje, jer su im naklonjeni Zakon o radu i Kolektivni ugovor.
Svaki sindikat ima predsjednika koji sto odsto radnog vremena provodi „boreći se“ za prava radnika. Sindikati imaju i predstavnika u gradu, kao i u svakom pogonu. Oni pola radnog vremena provode u sindikalnim aktivnostima. Najveći gradski prevoznik broji sedam pogona, puta broj sindikata, računica pokazuje veći broj ljudi nego što ih ima na terenskim radionicama u toku cijelog dana.
Još je gore u JP „Željeznice Srbije“, gdje su registrovane čak 23 sindikalne organizacije – Sindikat željezničara Srbije, Sindikat izvršnih službi srpskih željeznica, Sindikat radnika željezničke infrastrukture Srbije, Nezavisni sindikat željezničara Srbije, Nezavisni sindikat mašinovođa Srbije.
Poseban fenomen u ovom javnom preduzeću su i tri sindikata koja nemaju nijednog člana, ali imaju rukovodstvo.
Nedostižnih 105 dinara
Razjedinjeni, ni kada zauzmu jedan front, sindikati u Srbiji ne uspjevaju ove zime da dobiju bitke za radnička prava. Država ne ispunjava njihove zahtjeve, pa ni onaj osnovni – da se zaposleni u Srbiji, bar sa minimalnom cijenom rada, mrdnu sa dna ljestvice u regionu. Sa sadašnjih 95 dinara, sindikati traže povećanje osnovne cijene rada za deset dinara po satu. Dogovor nije postignut na Socio-ekonomskom savjetu, pa će Vlada da kaže posljednju riječ. Ali, sa povećanjem, očigledno, niko ne žuri. Ni granskim sindikatima ne ide bolje – prosvjetari, zdravstveni radnici i policija, bilo da su prijetili štrajkom ili ga i realizovani, ostali su praznih ruku. Niko od njih nije dobio ono što je u startu tražio. Iako je država, pod nadzorom MMF-a, rekla da para za veće zarade nema, štrajk prosvjetara i dalje traje, bez rješenja na vidiku.
Ranka Savić, ASNS: kriva država
Kakva nam je država, takvi su i sindikati. Nisu ni demokratskiji, ni bolji od države, jer dijele istu sudbinu. Naravno da je interes Vlade da ima razjedinjene i kompromitovane sindikate, jer se tako lakše manipuliše zaposlenima. Za to su dijelom krivi i takozvani „kućni“ sindikati, koji djeluju samo na nivou firme i nisu priključeni nijednoj centrali. Oni se mogu potkupiti sitnim privilegijama i njima je lakše manipulisati.
Branislav Čanak, UGS „Nezavisnost“: Bijeli medvjedi
Dužina staža na čelu sindikata nema veze sa demokratijom. Moj kolega u Americi bio je predsjednik 54 godine. Slabost sindikata nije u tome, već u organizovanju na nivou preduzeća. Predstavnici sindikata u firmama sami ne rješavaju gotovo ništa, a imaju čak i sekretarice. Zavisno od broja članova, firma im plaća i sate sindikalnog djelovanja, zakonom su zaštićeni kao bijeli medvjedi. Centrala sindikata je nešto sasvim drugo. Njen jedini posao je borba za prava radnika.
Ljubisav Orbović, SSS Srbije: Zaštita važna
Meni je ovo prvi mandat i čim sam izabran promjenili smo statut, tako da niko ne može da bude predsjednik više od dva uzastopna mandata. Na nivou centrala i granskih sindikata ne postoje privilegije. Ne kažem da uopšte nema manipulacija i privilegija, ali riječ je o malom broju ljudi koji su predstavnici sindikata u pojedinim firmama. I nisu sve privilegije bez razloga. Važno je da sindikalni lideri budu zaštićeni zakonom, jer su upravo oni prvi kojih poslodavac želi da se oslobodi. Novosti
